Het voelt bijna oneigenlijk om elkaar een gezond en gelukkig 2024 te wensen. Bij de wisseling van het jaar wordt de mensheid verscheurt door pijn en verdriet, de oorlog in Oekraïne, het onpeilbare leed in Gaza en Israël, ontheemding door extreme droogte of overstroming, zorgen barende politieke verschuivingen. We kunnen ons moeilijk voorstellen dat het beter kan.
Toch kan dat.
Razende stilstand
Volgens de Duitse socioloog Hartmut Rosa (NRC 21 december 2024) zijn we inmiddels zijn we in een toestand terechtgekomen van, wat hij noemt, ‘razende stilstand’. In de huidige samenleving worden we, in onze hang naar groei, almaar voortgedreven, moeten we telkens meer produceren en innoveren. „Stilstaan bij de dingen om ons heen, daar gunnen we ons geen tijd voor.” Het gevolg van het meegaan in die voortrazende houding is “dat de burger een agressieve basishouding tegenover de wereld heeft ontwikkeld. Elk jaar moeten mensen meer voor elkaar zien te krijgen. De gevolgen daarvan zie je terug op drie niveaus. We zijn agressief tegenover de natuur met onze industrieën en grondstoffen die we aan de aarde onttrekken. Maar we zijn ook agressief tegenover andere mensen. De politieke cultuur verandert overal: de ander wordt niet meer beschouwd als gesprekspartner, maar als een idioot of als een vijand die het zwijgen moet worden opgelegd. Denk aan pro- versus antivaxers, aan ‘Brexiteers’ versus ‘Remainers’. Die agressie vind je ook terug op microniveau, in de manier waarop we met onszelf omgaan. Onze to-do-lijstjes lopen over, met burn-out als gevolg. Er is dus sprake van agressie tegen de natuur, tegen anderen, tegen onszelf.”
We zullen uit die die agressie-modus moeten stappen. Plaatsen zoeken en creëren waar we niets doen, die stille ruimte bieden, omdat die ons eraan herinneren dat een andere houding tegenover de wereld mogelijk is. Een houding waardoor je even niet meer bezig bent met zaken die je wilt bereiken of beheersen. Die ons doen beseffen dat er een relatie is tussen de grote, omvattende werkelijkheid, de kosmos, en ons innerlijk, onze bestemming.
Ook democratie werkt niet in de agressie-modus. Politiek gaat niet zozeer over wie de macht heeft maar over het vormgeven van de wereld waarin we leven. In onze democratie kan iedereen deelnemen. Dat is althans de bedoeling. Dat vereist dus dat iedereen een stem heeft en dat ook iedereen oren heeft om de stemmen van anderen te kunnen horen. En zelfs een luisterend hart.”
„Dat vermogen, ons te laten aanspreken, moeten we weer ontwikkelen. Het is wat ik noem een republikeinse opvatting van democratie: dat je elkaar niet als tegenstanders ziet, maar als burgers die elkaar iets te zeggen hebben. Ik wil luisteren naar jou, maar er ook zeker van zijn dat ik gehoord word. Alleen zo is een wezenlijke transformatie mogelijk. Dat betekent ook dat we ons kwetsbaar durven op te stellen. En dat is riskant in een maatschappij die gebaseerd is op concurrentie en het streven naar groei.”
Morele ambitie
Maar hoe gebruiken we dan dat hernieuwd ontwikkelde vermogen om ons te laten aanspreken? Ontwikkel morele ambitie, stelt schrijver Rutger Bregman (FD 19 december 2023). Hoewel hij zich richt op de tweeduizend weken die onze carrière alles bij elkaar duurt en van ons vraagt goed te overwegen waarvoor we onze handen uit de mouwen willen steken, kun je die morele ambitie gerust uitbreiden tot andere domeinen. Politiek en sociaal. We hoeven niet mee te gaan in de ambitie van het gemak en het comfort. Ieder van ons kan zijn talenten besteden aan zaken die ertoe doen. Neem de tijd, zegt hij, om stil te staan en na te gaan waar jij je tijd aan wilt besteden.
Ik wens jou en je geliefden een moreel ambitieus, inspirerend, gezond en gelukkig 2024.
Samen zullen we de hoop laten bloeien.